Wprowadzenie
Choroba Alzheimera (ChA) jest najczęstszą postacią otępienia, odpowiadającą za około 60–70% przypadków demencji. Jej istotą jest postępująca neurodegeneracja, obejmująca głównie hipokamp i korę mózgową, prowadząca do nieodwracalnych zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych.
Wczesne rozpoznanie objawów choroby ma kluczowe znaczenie, ponieważ:
- umożliwia wdrożenie leczenia spowalniającego proces neurodegeneracji,
- pozwala pacjentowi i rodzinie lepiej zaplanować przyszłość,
- zwiększa szanse udziału w badaniach klinicznych nad nowymi terapiami.
Objawy prodromalne i wczesne etapy choroby
1. Subiektywne zaburzenia poznawcze (ang. Subjective Cognitive Decline – SCD)
- Pacjent zgłasza problemy z pamięcią, choć testy neuropsychologiczne nie wykazują jeszcze istotnych odchyleń.
- Objawy często bagatelizowane przez chorego i otoczenie.
- Mogą poprzedzać kliniczne otępienie o 5–10 lat.
2. Łagodne zaburzenia poznawcze (ang. Mild Cognitive Impairment – MCI)
- Stan pośredni między prawidłowym starzeniem się a otępieniem.
- Najczęściej występuje amnestyczny typ MCI, w którym głównym objawem jest pogorszenie pamięci epizodycznej.
- Pacjent funkcjonuje jeszcze samodzielnie, ale trudności poznawcze są zauważalne w codziennym życiu.
Najczęstsze wczesne objawy choroby Alzheimera
Zaburzenia pamięci
- Trudności w zapamiętywaniu nowych informacji.
- Powtarzanie tych samych pytań lub historii.
- Gubienie przedmiotów w nietypowych miejscach (np. klucze w lodówce).
Zaburzenia językowe
- Trudności w znajdowaniu odpowiednich słów (afazja amnestyczna).
- Błędy w nazywaniu przedmiotów, stopniowe zubożenie słownictwa.
Zaburzenia funkcji wykonawczych i orientacji
- Problemy w planowaniu prostych czynności (np. gotowanie według przepisu).
- Zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni – trudności w określeniu daty, zgubienie się w znanych miejscach.
Zmiany nastroju i zachowania
- Apatia, drażliwość, objawy depresyjne.
- Zmniejszona motywacja do aktywności społecznych i intelektualnych.
Zaburzenia funkcji wzrokowo-przestrzennych
- Trudności w ocenie odległości, problemy z rozpoznawaniem znajomych twarzy lub przedmiotów.
Narzędzia diagnostyczne
Testy neuropsychologiczne
- MMSE (Mini-Mental State Examination) – najczęściej stosowany, choć mało czuły w bardzo wczesnych stadiach.
- MoCA (Montreal Cognitive Assessment) – lepiej wykrywa MCI i subtelne deficyty poznawcze.
- Test zegara, test fluencji słownej – proste i szybkie w ocenie zaburzeń funkcji poznawczych.
Biomarkery biologiczne
- Płyn mózgowo-rdzeniowy (CSF): wzrost stężenia białka tau i fosforylowanego tau, spadek β-amyloidu.
- Neuroobrazowanie:
- MRI – zanik hipokampa i kory skroniowej przyśrodkowej.
- PET – obecność złogów amyloidu i tau, spadek metabolizmu glukozy w korze ciemieniowej.
Technologie cyfrowe i AI
- Analiza mowy, pisma i nawyków cyfrowych jako narzędzia do wczesnej detekcji.
- Algorytmy sztucznej inteligencji wspierające interpretację wyników badań obrazowych.
Znaczenie wczesnego rozpoznania
- Terapia: szybkie wdrożenie leków (np. inhibitory acetylocholinesterazy, memantyna) i niefarmakologicznych interwencji.
- Profilaktyka wtórna: zmiana stylu życia – aktywność fizyczna, dieta śródziemnomorska, treningi pamięci.
- Wsparcie społeczne i rodzinne: edukacja opiekunów, planowanie opieki i finansów.
- Badania kliniczne: udział pacjentów we wczesnych fazach testowania nowych terapii.
Podsumowanie
Choroba Alzheimera rozwija się podstępnie, a pierwsze objawy często bywają mylone z naturalnym starzeniem. Jednak rozpoznanie zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych już na etapie SCD i MCI daje szansę na wcześniejsze wdrożenie leczenia i strategii profilaktycznych.
Rozwój biomarkerów i narzędzi neuroobrazowych otwiera drogę do coraz precyzyjniejszej diagnostyki, a integracja metod klinicznych z technologiami cyfrowymi pozwala wierzyć, że w przyszłości choroba będzie wykrywana na długo przed wystąpieniem pełnoobjawowej demencji.
