Citicolina (CDP-cholina): neuroregeneracja, funkcje poznawcze i badania kliniczne - Fundacja Independent Institute of Chemical Processes

Streszczenie

Citicolina (CDP-cholina, cytykolina) jest endogennym pośrednikiem w szlaku Kennedy’ego, prowadzącym do syntezy fosfatydylocholiny – kluczowego fosfolipidu błon neuronalnych. W modelach doświadczalnych wykazuje wyraźne działanie neuroprotekcyjne i neuroregeneracyjne: stabilizuje błony komórkowe, moduluje neuroprzekaźnictwo, zmniejsza ekscytotoksyczność glutaminianu, nasila ekspresję czynników neurotroficznych i szlaków antyapoptotycznych.

W badaniach klinicznych obraz jest bardziej złożony. W ostrym udarze niedokrwiennym mózgu wyniki dużych randomizowanych badań (w tym ICTUS) oraz metaanaliz są niespójne – część sugeruje niewielką korzyść, część brak istotnej poprawy wyników funkcjonalnych. W urazowym uszkodzeniu mózgu (TBI) kluczowe badanie COBRIT również nie potwierdziło istotnej klinicznej korzyści, mimo obiecujących danych przedklinicznych.

Najbardziej spójne sygnały z badań klinicznych dotyczą funkcji poznawczych: u chorych z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (MCI), zwłaszcza naczyniowego pochodzenia, oraz u pacjentów po udarze, część badań wskazuje na stabilizację lub niewielką poprawę funkcji poznawczych. Metaanaliza Bonvicini i wsp. (2023) wykazała umiarkowany, istotny statystycznie efekt prokognitywny, ale przy ogólnie słabej jakości włączonych badań i wysokim ryzyku biasu. U zdrowych osób starszych z subiektywnymi problemami pamięci obserwowano poprawę pamięci epizodycznej po 12 tygodniach suplementacji 500 mg/d.

Mimo korzystnego profilu bezpieczeństwa i interesujących mechanizmów molekularnych, aktualne wytyczne leczenia udaru i urazu mózgu nie rekomendują rutynowego stosowania cytikoliny jako standardu terapii, a jej miejsce pozostaje raczej w obszarze terapii wspomagającej w badaniach lub – w niektórych krajach – jako lek/suplement wspierający funkcje poznawcze.

Uwaga: poniższy tekst ma charakter informacyjny i edukacyjny, nie stanowi porady medycznej ani rekomendacji terapeutycznych. Decyzje o stosowaniu cytikoliny powinny być podejmowane przez lekarza.

1. Czym jest citicolina (CDP-cholina)?

Citicolina (cytydylo-5’-difosfocholina, CDP-cholina) jest:

fizjologicznym metabolitem szlaku Kennedy’ego, prowadzącego do syntezy fosfatydylocholiny,
związkiem złożonym z cytydyny i choliny,
prolekiem, który po podaniu doustnym ulega hydrolizie do cytydyny/urydyny i choliny, a następnie resyntezie CDP-choliny w mózgu.

Farmakokinetyka:

Biodostępność doustna jest wysoka (ok. 90%), a znaczna część dawki dociera do OUN.
Citicolina przenika barierę krew–mózg, a znacząca część podanej dawki jest wbudowywana w fosfolipidy błon neuronalnych.
Okres półtrwania produktów hydrolizy (cytydyna/urydyna, cholina) jest długi, co sprzyja względnie stałym stężeniom w OUN przy przewlekłym stosowaniu.

2. Mechanizmy działania: od błony komórkowej do neuroregeneracji

2.1. Metabolizm fosfolipidów i stabilizacja błon

Kluczową rolą cytikoliny jest udział w syntezie fosfatydylocholiny oraz innych fosfolipidów błonowych. W warunkach niedokrwienia i urazu dochodzi do:

aktywacji fosfolipaz (zwłaszcza PLA₂),
degradacji fosfolipidów błonowych,
uwalniania wolnych kwasów tłuszczowych i powstawania toksycznych metabolitów (np. wolnych rodników, eikozanoidów).

Citicolina:

zwiększa biosyntezę fosfolipidów strukturalnych,
hamuje aktywację PLA₂,
ogranicza utratę kardio-lipiny – kluczowego fosfolipidu wewnętrznej błony mitochondrialnej, niezbędnego dla transportu elektronów i produkcji ATP,
co przekłada się na stabilizację błon neuronów i mitochondriów.

2.2. Modulacja neurotransmisji

Badania przedkliniczne i kliniczne wskazują, że citicolina:

zwiększa poziom acetylcholiny (poprawa przekaźnictwa cholinergicznego, kluczowego dla pamięci),
podnosi stężenia dopaminy i noradrenaliny w OUN (wpływ na uwagę, motywację, funkcje wykonawcze),
może podnosić poziom serotoniny, co pośrednio sprzyja efektom neuroprotekcyjnym.

2.3. Działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne

Nowsze prace podkreślają rolę citicoliny w modulacji odpowiedzi zapalnej:

aktywacja szlaku cholinergicznego przeciwzapalnego (via acetylcholina → receptory α7 nAChR na komórkach immunologicznych → hamowanie NF-κB),
zmniejszenie produkcji cytokin prozapalnych,
zwiększanie poziomów glutationu oraz redukcja stresu oksydacyjnego,
wpływ na szlak SIRT1 – deacetylazy histonowej związanej z procesami starzenia, neuroprotekcją i regulacją metabolizmu.

2.4. Neuroplastyczność, BDNF i szlaki antyapoptotyczne

W modelach eksperymentalnych citicolina:

nasila ekspresję czynnika neurotroficznego BDNF, kluczowego dla przeżycia neuronów i plastyczności synaptycznej,
zwiększa ekspresję NRG-1 i innych molekuł zaangażowanych w naprawę tkanki nerwowej,
zmniejsza ekspresję kaspaz oraz zwiększa ekspresję białek antyapoptotycznych (Bcl-2, SIRT1), co ogranicza śmierć komórek nerwowych po urazie lub niedokrwieniu.

W świeżym modelu uszkodzenia nerwu mentalnego u szczurów zaobserwowano, że podawanie citikoliny zwiększało ekspresję BDNF w zwoju trójdzielnym i korelowało z cechami regeneracji włókien nerwowych.

3. Dane przedkliniczne: neuroregeneracja w modelach zwierzęcych

Przeglądy literatury przedklinicznej (Grieb 2014, Jasielski 2020) pokazują spójny obraz:

w modelach udaru niedokrwiennego mózgu citicolina:
- zmniejsza objętość zawału,
- ogranicza obrzęk mózgu,
- poprawia przeżycie neuronów w obrębie strefy penumbry,
- poprawia wyniki testów behawioralnych (np. testy motoryczne, pamięciowe);
w modelach urazowego uszkodzenia mózgu (TBI):
- zmniejsza uszkodzenie aksonów,
- wspomaga zachowanie integralności istoty białej;
w modelach neuropatii i uszkodzeń nerwów obwodowych:
- stymuluje regenerację włókien nerwowych,
- zmniejsza ból neuropatyczny.

Warto podkreślić, że siła i spójność danych przedklinicznych jest wyraźnie większa niż klinicznych, co jest jednym z głównych „niewyjaśnionych problemów” w ocenie cytikoliny.

4. Citicolina a funkcje poznawcze – co mówią badania kliniczne?

4.1. Łagodne zaburzenia poznawcze (MCI) i otępienia

4.1.1. Przeglądy i metaanalizy

Gareri i wsp. 2015 – klasyczny przegląd dotyczący zaburzeń poznawczych:
- wskazuje na umiarkowane, konsekwentne korzyści w zakresie pamięci i zachowania, zwłaszcza w zaburzeniach o podłożu naczyniowym;
- podkreśla dobre bezpieczeństwo i możliwość długotrwałego stosowania.
Cano-Cuenca i wsp. 2015 (systematic review) – analiza wpływu na MMSE, pamięć, uwagę i aktywności dnia codziennego:
- wykazano poprawę MMSE w ostrym udarze, ale
- brak przekonujących dowodów na korzyści w otępieniach (Alzheimer, otępienia naczyniowe),
- brak istotnego wpływu na aktywności dnia codziennego,
- autorzy wprost konkludują, że nie ma obecnie podstaw do rutynowego zalecania przewlekłej suplementacji cytikoliną w zaburzeniach poznawczych.
Bonvicini i wsp. 2023 (Nutrients) – metaanaliza 7 badań (MCI, Alzheimer, otępienie poudarowe):
- wszystkie włączone badania wykazały jakiś pozytywny efekt na funkcje poznawcze,
- skumulowane standardowe różnice średnich (SMD) mieściły się w zakresie 0,56–1,57, co odpowiada efektowi małemu do dużego,
- jednak ogólna jakość badań była niska, z wysokim ryzykiem biasu, niejednorodnymi punktami końcowymi i schematami leczenia.

W praktyce oznacza to: sygnał potencjalnej korzyści istnieje, ale dowody nie spełniają jeszcze rygorystycznych kryteriów dla silnej rekomendacji.

4.1.2. Badania w MCI i otępieniach

Wybrane przykłady:

IDEALE study (Cotroneo i wsp.) – łagodne naczyniowe zaburzenia poznawcze:
- w grupie z citikoliną (1 g/d) wynik MMSE był stabilny po 9 miesiącach,
- w grupie kontrolnej spadł o ok. 1,9 pkt.
Badania w otępieniu alzheimerowskim (np. Alvarez i wsp.) sugerują:
- niewielką poprawę lub stabilizację wyników testów neuropsychologicznych,
- potencjalnie większą korzyść u chorych z łagodniejszym otępieniem i niektórymi wariantami genetycznymi (np. APOE4), choć dane są ograniczone.
Bermejo / Almería 2023, „Role of Citicoline in Patients with Mild Cognitive Impairment” – przegląd wskazujący na:
- konsekwentną, choć umiarkowaną poprawę funkcji poznawczych u pacjentów z MCI, szczególnie naczyniowego pochodzenia,
- dobrą tolerancję przy długotrwałym stosowaniu.

Podsumowując: w MCI i otępieniach citicolina może stabilizować lub nieznacznie poprawiać funkcje poznawcze, najlepiej udokumentowane w zaburzeniach naczyniowych i poudarowych, ale jakość dowodów jest zróżnicowana i często umiarkowana lub niska.

4.2. Funkcje poznawcze po udarze

U chorych po udarze mózgu cytikolina była badana zarówno jako:

lek neuroprotekcyjny w ostrej fazie, jak i
terapia wspomagająca w okresie poudarowym.

Przykłady:

badania z udziałem pacjentów z poudarowymi zaburzeniami poznawczymi wskazują, że długotrwałe stosowanie citikoliny może:
- spowolnić pogarszanie się funkcji poznawczych,
- wspierać wykonanie zadań zależnych od pamięci i uwagi;
przegląd Secadesa i wsp. (2016) sugeruje, że w wybranych populacjach z lekkim/umiarkowanym udarem można obserwować lepsze wyniki funkcjonalne (mRS, NIHSS) przy dodaniu citikoliny do standardowego leczenia, choć efekt nie jest jednoznaczny we wszystkich badaniach.

4.3. Zdrowi starsi dorośli i „age-associated memory impairment”

Nakazaki i wsp. 2021 – randomizowane, podwójnie ślepe, kontrolowane placebo badanie u zdrowych osób starszych z subiektywnymi zaburzeniami pamięci (AAMI):
- 500 mg citikoliny dziennie przez 12 tygodni,
- poprawa pamięci epizodycznej oraz kompozytowego wyniku pamięci w porównaniu z placebo.
Na podstawie tego badania Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, 2024) uznał, że istnieją dowody na korzystny wpływ 500 mg/d citikoliny przez 12 tygodni na pamięć u starszych osób z AAMI – w kontekście oceny oświadczenia zdrowotnego.

To nie oznacza jednak, że citicolina jest „lekiem na starość”, ale raczej, że może umiarkowanie wspierać pamięć w wybranej grupie starszych dorosłych, przy zachowaniu dobrego profilu bezpieczeństwa.

5. Citicolina w ostrym udarze niedokrwiennym mózgu

5.1. Wczesne badania RCT

Pierwsze randomizowane badania (np. Clark i wsp. 1997) sugerowały, że doustne dawki citikoliny mogą:

poprawiać wyniki funkcjonalne (mRS, Barthel) po udarze,
być dobrze tolerowane,
potencjalnie zmniejszać rozległość uszkodzenia.

Na tej podstawie citicolina była traktowana jako obiecujący neuroprotektor w udarze.

5.2. ICTUS i duże badania neutralne

Przełomem było badanie ICTUS (Dávalos i wsp., 2012) – międzynarodowe, wieloośrodkowe, randomizowane, z podwójnie ślepą próbą:

dawka 2000 mg/d doustnie przez 6 tygodni u pacjentów z ostrym udarem niedokrwiennym,
brak istotnej poprawy wyników funkcjonalnych (mRS, NIHSS, Barthel) po 90 dniach w porównaniu z placebo.

Podobnie:

metaanaliza Secadesa (2016) wykazała co prawda pewne sygnały korzyści, ale efekt był umiarkowany, a w populacjach leczonych już trombolizą (rtPA) lub innymi metodami reperfuzji – trudny do jednoznacznego pokazania.
nowsze randomizowane badanie Agarwal i wsp. (PLOS One 2022) nie wykazało istotnych różnic w wynikach funkcjonalnych czy objętości zawału między grupą citikoliny i placebo.

5.3. Nowsze dane i różnice dawek

Praca Premi i wsp. (2022) zastosowała citikolinę jako dodatek do standardowej terapii udaru i oceniała m.in. plastyczność kory za pomocą przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (SAI). Nie wykazano wyraźnej poprawy wyników klinicznych, ale obecny był sygnał poprawy neurofizjologicznej plastyczności.
Badanie Zhao i wsp. (Frontiers in Pharmacology 2025) sugeruje, że dawki 500 mg i 2000 mg/d mogą być najkorzystniejsze pod względem poprawy funkcji neurologicznych i czynności dnia codziennego, przy niższym odsetku zgonów. Jednak:
- jest to pojedyncze badanie,
- optymalna dawka nadal pozostaje nieokreślona,
- dotyczyło wybranej populacji z ostrym udarem niedokrwiennym.

5.4. Wnioski dla praktyki klinicznej

Dane przedkliniczne są bardzo obiecujące, ale duże RCT (ICTUS, COBRIT) i część metaanaliz nie potwierdziły jednoznacznej, klinicznie istotnej korzyści cytikoliny jako leku neuroprotekcyjnego w ostrym udarze.
Aktualne wytyczne leczenia udaru skoncentrowane są na:
- jak najszybszej reperfuzji (tromboliza, trombektomia),
- kontroli czynników ryzyka,
- intensywnej rehabilitacji;
  cytikolina nie jest wymieniana jako standard terapii, co sugeruje brak wystarczających dowodów do silnej rekomendacji.
W praktyce klinicznej w niektórych krajach citicolina jest nadal stosowana jako lek wspomagający w udarze i zaburzeniach poznawczych, ale jest to zazwyczaj decyzja indywidualna, a nie wymaganie guideline’ów.

6. Citicolina w urazowym uszkodzeniu mózgu (TBI)

6.1. Dane przedkliniczne i koncepcja neuroprotekcji

W modelach TBI citicolina:

zmniejsza obrzęk mózgu,
stabilizuje błony neuronów i mitochondriów,
redukuje uszkodzenia aksonalne i poprawia zachowanie funkcji neurologicznych.

To doprowadziło do przeprowadzenia dużych badań klinicznych.

6.2. COBRIT i metaanalizy

Badanie COBRIT (Zafonte i wsp., JAMA 2012):
- pacjenci z TBI, 90 dni leczenia citikoliną vs placebo,
- brak istotnej poprawy funkcjonalnej ani poznawczej w porównaniu z placebo.
Systematyczny przegląd Khormali i wsp. (2022) wskazuje, że:
- wyniki badań nad citikoliną w TBI są niespójne,
- brak obecnie konsensusu co do zasadności rutynowego stosowania, potrzebne są lepiej zaprojektowane badania.

W nowszych narracyjnych przeglądach dotyczących żywienia i suplementacji w TBI, citicolina jest wymieniana jako potencjalnie korzystny, ale nadal badany środek.

7. Bezpieczeństwo, tolerancja i status regulacyjny

7.1. Profil bezpieczeństwa

Zarówno dane kliniczne, jak i oceny instytucji regulacyjnych wskazują na dobry profil bezpieczeństwa citikoliny:

w badaniach klinicznych działania niepożądane są zazwyczaj łagodne (bóle głowy, nudności, dyskomfort żołądkowo-jelitowy),
poważne działania niepożądane są rzadkie i trudne do jednoznacznego powiązania z lekiem,
nawet w wysokich dawkach (do 2000 mg/d) przez wiele miesięcy tolerancja jest na ogół dobra.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2013 r. ocenił bezpieczeństwo citikoliny jako składnika żywności/„novel food”. Panel stwierdził, że dostępne dane (w tym badania podprzewlekłe i dotyczące rozwoju) są wystarczające do zakwalifikowania citikoliny jako bezpiecznej w proponowanych dawkach spożycia.

7.2. Lek czy suplement?

Status regulacyjny citikoliny różni się między krajami:

w części krajów (m.in. w Europie) cytikolina jest dostępna zarówno jako lek na receptę, jak i jako suplement diety/środek spożywczy specjalnego przeznaczenia,
dawki stosowane w praktyce klinicznej i badaniach mieszczą się najczęściej w zakresie 500–2000 mg/d, w jednej lub dwóch dawkach podzielonych.

Kluczowe jest jednak, by traktować citikolinę jako substancję o działaniu farmakologicznym – nawet jeśli bywa sprzedawana jako „suplement”, jej stosowanie powinno być omawiane z lekarzem, zwłaszcza u osób starszych, z wielochorobowością i wielolekowością.

8. Gdzie jesteśmy dziś? Podsumowanie dla praktyki i badań

8.1. Co jest dobrze ugruntowane?

Na podstawie aktualnych danych można stosunkowo pewnie stwierdzić, że:

Mechanizmy molekularne citikoliny są dobrze scharakteryzowane:
- udział w syntezie fosfolipidów błonowych,
- stabilizacja błon neuronów i mitochondriów,
- modulacja neurotransmisji (ACh, DA, NA),
- działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne,
- wpływ na BDNF, SIRT1 i szlaki antyapoptotyczne.
Dane przedkliniczne w modelach udaru, TBI i uszkodzeń nerwów obwodowych konsekwentnie pokazują neuroprotekcję i wspomaganie neuroregeneracji.
Profil bezpieczeństwa przy dawkach 500–2000 mg/d jest korzystny, a ryzyko ciężkich działań niepożądanych – niskie, co potwierdzają zarówno badania kliniczne, jak i oceny EFSA.

8.2. Co jest obiecujące, ale wymaga dalszych badań?

Funkcje poznawcze:
- w MCI (szczególnie naczyniowym) i otępieniach istnieje sygnał umiarkowanej poprawy lub stabilizacji funkcji poznawczych,
- metaanaliza Bonvicini 2023 wskazuje na istotny efekt prokognitywny, ale przy niskiej jakości badań,
- w zdrowych starszych dorosłych (AAMI) 12-tygodniowa suplementacja 500 mg/d poprawia pamięć epizodyczną.
  → potrzebne są duże, długotrwałe, dobrze zaprojektowane RCT z twardymi punktami końcowymi (otępienie, funkcjonowanie w ADL).
Zastosowanie w rehabilitacji poudarowej i po TBI:
- citicolina może wspierać procesy plastyczności mózgu i neuroregeneracji,
- sensowne wydaje się szczegółowe badanie kombinacji: „standardowa rehabilitacja + citicolina” w dłuższych horyzontach czasowych, z oceną zarówno funkcji motorycznych, jak i poznawczych.
Choroby neurodegeneracyjne i neurozapalne:
- rosnące zainteresowanie dotyczy roli citikoliny w chorobie Alzheimera, Parkinsona oraz w chorobach o podłożu neurozapalnym (w tym powikłania neurologiczne po COVID-19), głównie przez modulację SIRT1, BDNF i procesów zapalnych.

8.3. Co jest mało prawdopodobne / pod znakiem zapytania?

Silny efekt cytikoliny jako leku neuroprotekcyjnego w ostrym udarze/TBI
– duże badania (ICTUS, COBRIT) nie wykazały jednoznacznej poprawy wyników klinicznych, co znacznie osłabia tę koncepcję w kontekście praktyki opartej na wysokiej jakości dowodach.
„Cudowny suplement na pamięć”
– mimo obiecujących wyników pojedynczych badań i metaanaliz, brak jest obecnie podstaw, by traktować citikolinę jako panaceum na starzenie się mózgu lub otępienie. Efekty są umiarkowane i zależne od populacji, dawki oraz czasu stosowania.

9. Wnioski praktyczne

Dla fundacji zajmującej się neurologią/neurorehabilitacją warto komunikować następujące punkty:

Citicolina to związek o dobrze poznanych, wiarygodnych mechanizmach neuroprotekcyjnych i neuroregeneracyjnych – szczególnie w zakresie stabilizacji błon, modulacji neurotransmisji i wpływu na czynniki neurotroficzne.
Wyniki badań klinicznych są mieszane:
- brak jednoznacznej skuteczności w ostrym udarze i TBI w kontekście „twardych” punktów końcowych (śmiertelność, niezależność funkcjonalna),
- najbardziej przekonujący sygnał dotyczy delikatnej poprawy/stabilizacji funkcji poznawczych u pacjentów z MCI, otępieniami naczyniowymi oraz u niektórych osób starszych z problemami pamięci.
Citicolina ma dobry profil bezpieczeństwa, co czyni ją atrakcyjnym kandydatem do dalszych badań jako terapia wspomagająca w neurorehabilitacji i prewencji pogorszenia funkcji poznawczych.
Nie zastępuje ona leczenia przyczynowego ani standardowej terapii udaru/TBI:
- tromboliza, trombektomia, kontrola czynników ryzyka i intensywna rehabilitacja pozostają podstawą postępowania,
- cytikolina, jeśli jest stosowana, powinna być traktowana jako dodatek, a nie zamiennik.
Potrzeba dalszych badań:
- duże, wieloośrodkowe, długoterminowe RCT w MCI (szczególnie naczyniowym) i poudarowych zaburzeniach poznawczych,
- badania łączące cytikolinę z programami rehabilitacji kognitywnej i fizycznej,
- lepsze zdefiniowanie populacji, które najbardziej korzystają (fenotypy kliniczne, biomarkery, profil genetyczny).

Bibliografia

Grieb P. Neuroprotective Properties of Citicoline: Facts, Doubts and Unresolved Issues. CNS Drugs. 2014;28(3):185–193.
Gareri P, Castagna A, Cotroneo AM, et al. The role of citicoline in cognitive impairment: pharmacological characteristics, possible advantages, and doubts for an old drug with new perspectives. Clin Interv Aging. 2015;10:1421–1429.
Jasielski P, Piędel F, Piwek M, et al. Application of Citicoline in Neurological Disorders: A Systematic Review. Nutrients. 2020;12(10):3113.
Cavalu S, et al. Unveiling citicoline’s mechanisms and clinical relevance in the treatment of neuroinflammatory disorders. FASEB J. 2024.
Bonvicini M, Travaglini S, Lelli D, et al. Is Citicoline Effective in Preventing and Slowing Down Dementia? A Systematic Review and a Meta-Analysis. Nutrients. 2023;15(2):386.
Cano-Cuenca N, Pozo J, Jordán J. Citicoline efficiency on cognitive function: A systematic review. J Aging Res Lifestyle. 2015.
Cotroneo AM, et al. Effectiveness and safety of citicoline in mild vascular cognitive impairment: the IDEALE study. Clin Interv Aging. 2013;8:131–137.
Nakazaki E, et al. Citicoline and Memory Function in Healthy Older Adults: A Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Clinical Trial. J Nutr. 2021.
Bermejo PE, et al. Role of Citicoline in Patients With Mild Cognitive Impairment. J Prev Alzheimers Dis. 2023.
Dávalos A, Alvarez-Sabín J, Castillo J, et al. Citicoline in the treatment of acute ischaemic stroke: the ICTUS trial. Lancet. 2012;380(9839):349–357.
Secades JJ, Alvarez-Sabín J, Castillo J, et al. Citicoline for Acute Ischemic Stroke: A Systematic Review and Formal Meta-analysis of Randomized, Double-Blind, and Placebo-Controlled Trials. J Stroke Cerebrovasc Dis. 2016;25(8):1984–1996.
Agarwal A, et al. Citicoline in acute ischemic stroke: A randomized controlled trial. PLoS One. 2022.
Zafonte RD, et al. Effect of Citicoline on Functional and Cognitive Status Among Patients with Traumatic Brain Injury: COBRIT trial. JAMA. 2012;308(19):1993–2000.
Khormali M, et al. Citicoline for traumatic brain injuries: A systematic review. Arch Trauma Res. 2022.
Susilowati R, et al. Citicoline Administration Increases the Brain-derived Neurotrophic Factor (BDNF) Expression in the Trigeminal Ganglion of Rats Post-mental Nerve Injury. Biomed Pharmacology J. 2024;17(4):2239–2247.
Anandan P, et al. Neuroprotection by Cerebrolysin and Citicoline Through the NRG-1/BDNF/VEGF Pathway. NeuroReport. 2024.
Habiburrahman M, et al. Plausible use of citicoline as an adjuvant in central nervous system disorders. World Acad Sci J. 2024.
EFSA NDA Panel. Scientific Opinion on the safety of “citicoline” as a Novel Food ingredient. EFSA Journal. 2013;11(3):3421.
EFSA NDA Panel. ‘Citicoline’ and support of the memory function: evaluation of a health claim. EFSA Journal. 2024;22(3):8861.
Overgaard K. The Effects of Citicoline on Acute Ischemic Stroke: A Review. J Stroke Cerebrovasc Dis. 2014.

Opracowanie: Rafał Klasiński / Fundacja Independent Institute of Chemical Processes